ဘုရားအမည်	နောင်တော်မြသာလျောင်းစေတီတော်မြတ်ကြီး(ပဲခူးမြို့)
တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်	ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး
Website Address	/မြသာလျောင်းဘုရား
တည်နေရာ	ပဲခူးမြို့ ၊ မဇင်းရပ်ကွက် တွင်တည်ရှိပါသည်။
သမိုင်းကြောင်းရာ
(ရည်ညွှန်းစာ : ကွန်ပျူတာတက္ကသိုလ်(တောင်ငူ) မှ ပေးပို့ထားသော မှတ်တမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြထားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။) သမိုင်းမှတ်တမ်းများအရ ဟံသာဝတီ(ပဲခူးမြို့)သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားရှင်၏ ဗျာဒိတ်တော် နှင့်အညီ ပေါ်ထွန်းခဲ့သော မြို့တော်ဖြစ်ပေသည်။ မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ဝါတော် (၆)ဝါ အရတွင် သုဝဏ္ဏဘုမ္မိသို့ ဒေသစာရီ ကြွချီတော်မူပြီး အပြန်ခရီးတွင် ဟံသာဝတီသောင်ပေါ်ထွန်းရာနေရာ၌ ခေတ္တ ရပ်တံ့တော်မူပြီး ဟင်္သာမောင်နှံတို့၏ ရှိခိုးပူဇော်ခြင်းကို ခံယူတော်မူသည်။ မြတ်စွာဘုရားရှင်က ဤနေရာသည် နောင်အခါတွင် မင်းနေပြည်တော်ကြီးဖြစ်မည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာ ထွန်းကားမည်။ ဟင်္သာမောင်နှံတို့၏ ဘာသာဘာဝ ပျော်မြူးရာဒေသဖြစ်၍ {ဟံသာဝတီ}အမည်နာမဖြင့် ထင်ရှားလိမ့်မည်ဟူ၍ ဗျာဒိတ်တော် ထားခဲ့ကြောင်း သိရှိရပါသည်။ ဟံသာဝတီမင်းဆက်ကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သော သမလကုမ္မာမင်း သည် သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မျိုးဆက် မျိုးနွယ်ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား၏ ဗျာဒိတ်တော် စကားအရ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိအနောက်အရပ်တွင် သာသနာပွင့်လင်းစည်ပင်မည့် ရာဇဋ္ဌာနီပြည်ကြီးဖြစ်မည်ကို သိမြင်သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ထိုအနောက် အရပ်တွင် ထီးနန်းကနက် စိုက်ထူနိုင်မည်ကို သိမြင်သောကြောင့်လည်းကောင်း သမလ ဝိမလ ညီနောင် နှစ်ပါးသည် လှေကြီး(၁၇)စင်း၊ နောက်ပါ လူ (၁၇၀)နှင့် ထွက်ခွာလာပြီး ပထမဟံသာဝတီမင်းဆက်ကို စတင်ထူထောင်ခဲ့ပါသည်။ ထိုနေ့သည် အေဒီ (၈၂၅)ခု သာသနာတော် (၁၃၆၉)ခု သက္ကရာဇ်အရ တပေါင်း လပြည့်ကျော် (၁)ရက် တနင်္လာနေ့ဖြစ်ကြောင်း မှတ်သားရပါသည်။ ဟံသာဝတီပြည် (ပဲခူး) သည် ကိုယ့်ထီးကိုယ့်နန်း ကိုယ့်ကြငှန်းနှင့် မင်းဧကရာဇ်တို့ စိုးစံခဲ့သည့် သက်တမ်းကာလတွင် ပထမဟံသာဝတီခေတ်၊ ဒုတိယဟံသာဝတီခေတ်၊ တတိယဟံသာဝတီခေတ်ဟူ၍ ခေတ်(၃)ခေတ် ဖြစ်ပေါ်လာပါသည်။ သမလကုမ္မာမင်း (သက္ကရာဇ် ၁၈၇-၁၉၉) မှ အစပြု၍ တိဿရာဇာမင်း (သက္ကရာဇ် ၄၀၅-၄၁၉) အထိ မင်းဆက် (၁၇)ဆက်ကို ပထမဟံသာဝတီခေတ်၊ ဗညားဦးမင်း (သက္ကရာဇ် ၇၃၁-၇၄၉) မှ အစပြု၍ သုရှင်တကာရွတ်ပိမင်း (သက္ကရာဇ် ၈၈၈-၉၀ဝ) အထိ မင်းဆက် (၁၁)ဆက်ကို ဒုတိယဟံသာဝတီခေတ်၊ တပင်ရွှေထီးမင်း (သက္ကရာဇ် ၉၀ဝ-၉၁၂)မှ အစပြု၍ ဗြမိုင်းတိရာဇာ (သက္ကရာဇ် ၁၁၀၆-၁၁၁၉)အထိ မင်းဆက် (၁၉)ဆက်ကို တတိယဟံသာဝတီခေတ်ဟု မှတ်တမ်းများတွင် သိရှိရပါသည်။ ပထမဟံသာဝတီမင်းဆက်တွင် သက္ကရာဇ် (၃၅၆-၃၆၆)ထိ ထီးနန်းစိုးစံ ခဲ့သော မင်းဆက် (၁၃)ဆက်မြောက် မိဂါဒိပ္ပ မင်းငယ်မှ သမိုင်းဝင် မြသာလျောင်း ရုပ်ပွားတော်မြတ်ကြီးအား စတင်တည်ထား ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်ခဲ့သည်ဟု သမိုင်းမှတ်တမ်းများအရ သိရှိခဲ့ရပြီး၊ ဘုရားကြီး စတင်တည်ထားခဲ့သည်မှာ နှစ်ပေါင်း (၁၀ဝဝ)ကျော် သက်တမ်း ရှည်ကြာခဲ့ပြီး ဖြစ်ပါသည်။ မိဂါဒိပ္ပမင်းငယ်၏ သာသနာ ပြုမှတ်တမ်းတွင် ဆယ်ဆူမြောက် တေခလို (ဒေးခလွန်) ကုန်းတော်တွင် တည်ခဲ့သော သံတောင် (၁၂၀)ရှိ ရှင်ပင်သာလျောင်း ဘုရားကြီးလည်း ပါဝင်ကြောင်း မှတ်သားသိရှိရပါသည်။ ပထမ ဟံသာဝတီခေတ်သည် တိဿမင်းလက်ထက်တွင် မင်းမဲ့တိုင်းပြည်အဖြစ် ရောက်ရှိကာ ပျက်စီးပြိုကွဲခဲ့ပါသည်။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအယူများ လွှမ်းမိုးလာသော ကြောင့် ဗုဒ္ဓသာသနာတော်ကြီး ညှိုးမှိန်ခဲ့ရသည်။ ပိုင်တယော်ရွာမှ သူဋ္ဌေးကြီး၏ သမီးတော် ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ သက်ဝင်ယုံကြည်သော ]ဒလထော်} ၏ စည်းရုံးဆွဲဆောင်မှုစွမ်းရည်ကြောင့် တိဿမင်းသည် သမ္မာဒိဋ္ဌိပညာ ဗုဒ္ဓသာသနာဝင်အဖြစ် ပြန်လည် ရောက်ရှိလာပြီး သာသနာပြု မင်းတစ်ပါး ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ ပဲခူးမြို့ သွန်းဘုရားရပ်ကွက်ရှိ ကြခတ်ဝိုင်းကျောင်းတိုက် ဆရာတော်ကြီး နိုင်ငံတော်ဩဝါဒါစရိယ ကြခတ်ဝိုင်းဝံသာဓိပတိ၊ အဂ္ဂမဟာဝိနာယက ဘဒ္ဒန္တဇောတိပါလ မထေရ်မြတ်မှ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း (၁၀ဝဝ)ကျော်ခန့်က ပဲခူးမြို့ (ဟံသာဝတီပြည်)တွင် လျောင်းတော်မူဘုရားတစ်ဆူ တည်ခဲ့ဘူးပြီး၊ ယင်းလျောင်းတော်မူဘုရားပုံစံကိုကြည့်၍ ရွှေသာလျောင်းဘုရား၊ စိန်သာလျောင်းဘုရားတို့ကို တည်ခဲ့ရကြောင်း၊ ゞင်းလျောင်းတော်မူမှာ နောင်တော်ကြီး ရှင်ပင်သာလျောင်း ပင်ဖြစ်ကြောင်း မိန့်ကြားတော်မူဖူးပါသည်။ ယခုအခါ အဆိုပါ လျောင်းတော်မူကြီးကို [သမိုင်းဝင် နောင်တော်ကြီး မြသာလျောင်းဘုရား}ဟူ၍ ခေါ်တွင် ပါသည်။